Dijital Devrim : Sağlık Hizmetlerini Değiştirecek 7 Teknoloji

2016’nın ilk günlerinde The King’s Fund önümüzdeki yıllarda sağlık hizmetlerini dönüştürecek dijital teknolojilerle ilgili bir rapor yayımladı. The King’s Fund (Kraliyet Vakfı Fonu), tarihçesi 1800’lü yılların sonuna dayanan, NHS – National Health Service’in (İngiltere Ulusal Sağlık Hizmetleri) kuruluşunda önemli rol oynayan bir vakıf. Ben de bu raporu sizler için Türkçeleştirdim ve özetledim. Orijinalini buradan okuyabilirsiniz.

Yazının bundan sonraki satırlarını okurken kendi kendinize şu soruyu sorma ihtimaliniz yüksek: Marketing Türkiye, tamamı sağlık teknolojileri konusuna ayrılmış bu yazıyı neden yayımladı? Ben baştan vereyim cevabını: Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de sağlık konusu ekonomi, pazarlama, teknoloji ve mühendislik disiplinlerini yakından ilgilendiriyor. Bu yazının amacı, bu alandaki potansiyeli gözler önüne sermek ve potansiyel girişimci ve yatırımcıları heveslendirmektir.

Son 10 yılda hızlı bir şekilde gelişen ve günlük kullanımımıza giren teknolojiler hayatımızı değiştirdi. Peki hangi teknolojiler aynı şekilde sağlık hizmetlerinde etkili oldu?

The King’s Fund; NHS tarafından onaylanmış bazı yenilikçi, kullanılabilir ve de değişime yol açmış bakım hizmetlerini değerlendirerek önümüzdeki birkaç yıl içinde sağlık hizmetlerini değiştirecek teknolojileri yorumladı.

Üzerine yorum yapılan teknolojilerin bazısı ufukta görünen, bazıları halihazırda cebimizde olan, kimisi ameliyatlarda ve hastanelerde gördüğümüz ve kullandığımız yeniliklerle ilgili. Bununla beraber hiçbiri sistematik bir şekilde sağlık hizmetleri alanına yayılmamış. Gelin detayları inceleyelim.

1-Akıllı Telefon

Bu çok sık kullandığımız aygıtın piyasaya sürülmesi 8 yıl önceye dayanıyor. Akıllı telefonları kişisel ihtiyaçlarımız için edindik fakat onlar uzay aracını yönlendirebilecek bir gücü hesaplamayı, internete bağlanmayı, sağlıkla ilgili hareket ve konum takibi gibi verileri algılamayı ve bunlara ek olarak dokunmatik ekran ara yüzünü kendisinde birleştirdi.

Britanyalıların üçte ikisi telefonlarını internete bağlanmak için kullanıyor (Ofcom Technology Tracker 2015). Akıllı telefonların sağlık hizmetlerinde yer alma konusundaki potansiyeli büyük.

Mobil Uygulamalar

Uygulama satın alabileceğiniz App Store ve Google Play Store’da baştan savma yüzlerce sağlık uygulaması bulunuyor. Örneğin NHS App Kütüphanesi’nde en kaliteli uygulamaları toparlama ve paylaşma çabaları sonucunda çok az başarı elde edildi.

Sağlık hizmetlerinde en ileri uygulamalardan biri Ginger.io. Depresyon tedavisine yönelik bu programda, insanlar ruh hallerini takip ediyor ve sensörlerle toplanan insanların hareketleri, sosyal uygulamaları ve telefon kullanım verileri akıllı telefonda birleşiyor. Bu veri doktorlarla paylaşılıyor ve insanlara kendi verilerinden oluşan bir destek müdahalesi sunuluyor.

Büyük Ölçekli Araştırmalar

Akıllı telefonlar insanların hayatları hakkında birçok detay toplama konusunda oldukça etkili araçlar. İnsanların kendi sağlık durumlarını akıllı telefonlarıyla takip etmesi ile araştırmacılara da sağlık problemleri ile ilgili önemli miktarda veri sağlanmaya başlandı.

Uzun süreli ve geniş ölçekli hastalık çalışmaları henüz daha yeni başlıyor. Apple, büyük ölçekli araştırma çalışmaları için ResearchKit yazılım platformunu araştırmacıların hizmetine sundu. Bu sayede araştırmacılar için iPhone kullanıcılarından destek almak mümkün olacak. Yine bir başka örnek; uMotif, Parkinson hastalığı için akıllı telefon uygulaması kullanarak izleme değişkenleri sağlayacak 100 bin insan arıyor.

2- Evde Konulan veya Taşınabilir Teşhisler

Ucuz ve taşınabilir cihazların tanı koymak için evlere taşınması yeni değil, mesela stetoskop ile ev ziyaretleri yapan bir pratisyen bunun en iyi örneği. Fakat günümüzde, bundan 10 sene önce aklımıza bile gelmeyecek şekilde tonlarca ağırlıktaki araçları taşıma konusunu tartışabiliyoruz.

Evde Hastane Düzeyinde Teşhis

Bunlar taşınabilir x-ray röntgen cihazları, kan ölçüm kitleri ve diğer teşhis teknolojilerini kapsıyor.

The King’s Fund tarafından acil ve akut bakım sistemleri hakkında düzenlenen konferansta Dr. Michael Monalto bu teknolojileri ve diğerlerini güvenilir ve yüksek kalitede 20 yıldır Avustralya, Victoria’da yaşayan insanlara nasıl sunduklarını anlattı. Bu alanda yapılan son yeniliklerden biri olan AliveCOR, akıllı telefon içerisine gömülü olan EKG ile insanlara test sonuçlarını yorumlama ve doktorlar ile paylaşma konusunda imkan sağlıyor.

Akıllı Yardımcı Teknoloji

Birçok engelli ve uzun süreli sakatlık yaşayan insana yardım için zorlayıcı iş ve aktivitelerini gerçekleştirmek adına NHS ve sosyal bakım paketlerinin bir parçası olan destekleyici aygıtları kullanıyor. Bilgi toplamak için kullanılan bu yöntem, motive edici birçok gelişmenin olduğunu gösteriyor.

Örneğin, Verily (Google’ın canlı bilimi kolunun yeni adı) Parkinson hastaları için titreme önleyici bir kaşık için yatırım sağladı. Nüfusun genelinde hastalık hakkında daha fazla bilgi birikimi sağlamak ve hastaları anlamak, tremorların karakteristik ve değişim özelliklerini anlatmak için kendi veri analitik uzmanlarını kullanmıştır. Bir başka örnekteyse, Propeller Health tarafından geliştirilen akıllı inhalatörler (solunum cihazları), pasif astım ataklarının tetiklenme nedenlerini bulan, her kullanımda konumu ve çevrenin hava kalitesini tespit eden bir yazılımla destekleniyor.

3. Akıllı veya Takılabilir İlaç Verme Mekanizmaları

Akıllı Haplar

Proteus Digital Health, sensör teknolojisini geliştirerek bunu ilaç formunda yutulabilecek hale getirdi. Hap midede eridiğinde sensör aktive oluyor ve verileri vücutta yer alan giyilebilir bir parçaya ya da akıllı telefon uygulamasına gönderiyor. Bu sayede hastaların ve doktorların reçeteye bağlı kalarak tedaviyi ne kadar iyi bir şekilde ilerlettiklerini görmelerine olanak sağlanıyor. Şirket, 2015 yılında ABD İlaç ve Gıda İdaresi (FDA) düzenleyici sürecine başladı. Ayrıca uzun süreli durumlar için örneğin demans, Parkinson hastalığında olduğu gibi ilaçlarını almayı unutan kişiler için de diğer uygulamaları araştırıyor.

Takılabilir İlaç Teslimi

Yeni otomatik ilaç dağıtım teknolojisi, Massachusetts Institute of Technology’de (MIT) araştırmacılar ve mühendisler tarafından kurulmuş bir firma tarafından geliştirilme aşamasında. Araştırmacılar gömülü mikroçip tarafından kontrol edilen ve bir küçük elektrik akımı verildiğinde yeniden kapatılabilir yüzlerce küçük rezervuardan oluşan implante edilebilir bir cihaz geliştiriyor. Cihazı geliştiren ekip 10 yıldan fazla bir zaman için dozun otomatik salınması için bir yol bulacaklarını ve bunun tek bir çip üzerinden sağlanacağını söylüyor. Araştırmacılar ayrıca uzun süreli tıbbi durumlar, örneğin gebelik önleme üzerinde çalışıyor.

4. Dijital Tedaviler

Dijital tedavilerden kasıt, sağlık ve sosyal bakım müdahalelerinin tamamıyla ya da kısmen akıllı telefon ya da bilgisayar üzerinden sağlanmasıdır. Klinik uygulama ya da terapi dijital forma dönüşür. Bu müdahaleler klinik olarak sağlık durumu ile ilgili bilgi edinme ve iyileşme için tavsiye ve teknikleri birleştirir.

Bazı dijital terapi platformları da insanları kendi yaşıtları ile buluşturmayı ve deneyimlerini paylaşmaya ya da sağlık çalışanları ile iletişim kurmalarına olarak sağlıyor. Sunulan tedavi kullanıcının ihtiyaçlarına göre uyarlanabilir. Dijital tedaviler kronik hastalık durumlarını yönetmek, davranış değişikliği sağlama veya uzun soluklu hastalıkları önleme konularında çözüm olarak kullanılabilir.

Bilgisayarlı Bilişsel Davranışçı Terapi

Bilgisayarlı bilişsel davranışçı terapinin İngiltere’de kullanımı oldukça uzun bir hikaye. İki bağımsız çalışma, başarının programın bitirilmesi ile ilgili olduğunu söylemektedir. Ergenler programları bitirmeye daha yatkın olduğu için programdan daha çok yararlanabilmişlerdir.

Örnek olarak Sleepio, 6 haftalık bir web programıdır ve aslında uykusuzluğun tedavisi için tasarlanmıştır. Bununla beraber endişe giderme ve depresyonu önlemeye de yardımcıdır. Randomize kontrollü çalışmalarda olumlu erken sonuçları olmuştur. Terapi kullanıcı tarafından verilmiş cevaplar ile veri sağlar ve canlandırılmış avatarlar ile terapiyi ulaştırır. Tasarımı ve kişiselleştirme temel unsurlardır ve ikisi de birbirinin içine geçerek birbirlerini tamamlar.

Önleyici Dijital Terapiler

Dijital terapinin diğer bir çeşidi de insanlara uzun süreli durum risklerini ortadan kaldırmak için değişiklik yapmalarına yardımcı olmaktır. Örneğin hayat tarzını değiştiren günlük yaşam koçluğu, grup terapileri ile diyabet riski azaltılmaktadır. Omada Health CEO’su Sean Duffy, The King’s Fund’da verdiği konferansta şirketin ABD’de erken değerlendirmeler sonucunda nasıl pozitif sonuçlar elde ettiğinden bahsetmiştir.

5. Genetik Dizilim

Genom dizilimi ve genomik ilişkiler alanındaki gelişmeler, hastalıkların farklı bireyleri nasıl etkilediğini daha iyi anlamamızı sağlayacaktır. Bir kişinin hastalığının ve tedaviye verdiği yanıtın kişinin genetik profili ile ilgili olduğu ve bu hastalığı tedavi etmek için hangi ilaçların ya da hangi tedavi yönteminin kullanılacağı hakkında daha fazla bilgi edinmek mümkündür (Farmokogenetik).

Genom Dizilim Maliyetlerindeki Düşüş

20 yıl önce yaşayan bir organizma üzerinde ilk genom dizilimi, 12 yıl önce ise ilk insan genom dizilimi üretildi. Bu zamanda genetik dizilim ekonomisi önemli ölçüde değişti. ABD Ulusal İnsan Genomu Araştırma Enstitüsü, tek bir kişinin gen haritasının maliyetinin günümüzde 1.000 $ olduğunu söylüyor. Bu ücret hala yüksek ve uzun bir süre daha bu şekilde olacağı öngörülüyor.

Gen haritası maliyeti son birkaç yıl içinde geliştirilen nano tellerin kullanıldığı yeni sıralama teknikleri ile düşebilir. Nano teller DNA moleküllerinin geçebileceği çok küçük deliklere sahiptir. Bir elektrik akımı ile DNA molekülleri deliklerden geçer. Oxford Nanopore Teknolojileri buzdolabı büyüklüğünde makineler yerine çok daha taşınabilir olan çok küçük genom dizileme cihazlarını sunmak için bu yaklaşımı kullanır.

Toplum Düzeyinde Çalışmalar

Büyük projeler uluslararası alanda genomların büyük verilerini toplamak ve insanların hastalık riskleri, deneyimleri, fiziksel özellikleri ve davranışları ile genetik yapıları arasındaki ilişkileri bulmak için bunları analiz etmekte.

Birleşik Krallık’ta hükümet, İngiltere’de 100.000 Genom projesine sponsor oldu. Amerika Birleşik Devletleri’nde Human Longevity Şirketi 2020 yılında 1 milyon genom içeren bir veri tabanı oluşturmayı vaat etmekte. Şirket, şu anda da kişinin fiziksel özellikleri hakkında veriler elde edebileceği 20,000 sıralı genoma sahip. Verily, Baseline çalışması ile büyük miktarda gönüllülerden edinilmiş genomu analiz etmeyi hedefliyor. Hayat tarzı ve fiziksel veriler ile insanların sağlık ve hastalıklar konusunda erken teşhis edilmesi mümkün olabilecek ve hastalık nedenlerinin de daha iyi anlaşılması sağlanacak.

6. Makinelerin Öğrenmesi (Machine Learning)

Yakın zamana kadar bilgisayarlar karışık verileri tanımlama konusunda iyi değildi. Yeni teknikler ileri matematik ve bilgisayar bilimi alanlarında bize daha etkili bir kullanım fırsatı sunuyor.

Büyük Veri Kümeleri için Yeni Bakış

Birçok yeni iş alanı bu tekniklerin tanı konma desteğinde kullanılmasını umuyor. ABD’de bulunan Enlitic, radyologlar için bir araç geliştirdi. Bu araç, önceki bulguları var olan imajların veri tabanlarına da bakarak muhtemel hataları önlemek için kullanılıyor. IBM’nin Watson’ı ve Google’ın Deepmind’ı (iki en ünlü yapay zeka) sağlık hizmetleri için potansiyel uygulamaları keşfetmeye başladı. Örneğin, IBM’nin Watson’ı kanser tedavisinin en iyi hale gelmesi için büyük miktarda klinik rehber, bilimsel literatür ve tedavi protokollerini içeren bir makine üzerinde çalışıyor.

7. Bağlı Topluluklar

Tüm teknolojilerin arkasında insan vardır. İnternet, aygıtlar ve teknoloji birçok toplum için gelişimi kolaylaştırır. İnsanları belirli ilgi alanlarında bir araya getirir, kimlik paylaştırır, sosyal hareketi sağlar.

Birçok platform dünyanın birçok yerinden birçok insanı, sağlık ilgi alanlarına göre bir araya getiriyor. Sağlık verilerinin takip edildiği ya da durumların yönetilmesi için yardımlaşmaların yer aldığı alanlar oluyor bunlar.

MedHelp, PatientsLikeMe ve HealthUnlocked sağlık alanındaki ü ağ. Bu ağlar Facebook ve Twitter gibi platformlar, İngiltere’de yer alan bu sosyal ağ pazarında sağlık ve bakım bilgileri paylaşılıp tartışılıyor.