Deloitte araştırdı: Evden çalışma düzeni iş dünyasını nasıl etkiliyor?

Deloitte Türkiye İnsan Yönetimi Hizmetleri Ekibi COVID-19 salgınına yönelik uzaktan çalışma sistemiyle ilgili alınan/alınmayan aksiyonların Türk iş dünyası ve çalışanlar üzerindeki etkilerini analiz etti. Türkiye genelinde 17 farklı ilden 334 kişi katıldığı araştırmada katılımcılara altı farklı soru yöneltildi. Sonuçlara göre evden çalışmaya en rahat geçişi Medya ve Reklam sektörü yaptı. En büyük zorluğu yaşayan ve/veya halen geçiş yapamamış sektörlerin başındaysa Üretim/Sanayi geliyor. Evden çalışma konusunda şirketleri en çok zorlayan konuysa “Kültür ve Alışkanlıklar” olarak (yüzde 43) gösteriyor.

COVID-19 pandemisi nedeniyle ofislere gidemediğimiz, uzaktan (evden) çalışma düzenine geçtiğimiz şu günlerde akıllara en çok gelen sorulardan biri de “İşin Geleceği” için büyük önem taşıyan bu iş yapış şekline ne kadar hazırlıklıydık?” oldu. Kurumsal hayatın içinde olan herkes adaptasyon süreci geçirirken kimi sektörlerde bunun daha hızlı gerçekleşebildiğini; kimi şirketlerin bu sürece çoktan hazır olduğunu ve hızlı aksiyon alabildiğini, ancak bazı şirketlerinse alışık olmadığımız bu çalışma yapısında yepyeni sorular ve sorunların yanıtlarını ve çözümlerini aramaya başladığını gördük. Kısa vadede bu süreci her anlamda en az zararla atlatma planları yaparken, uzun vade açısından da önemli dersler çıkardık. Küçük veya büyük, özel veya kamu fark etmeksizin tüm şirketler bu süreçte mevcut durumda nerede olduklarını, neyi doğru ve neyi eksik yaptıklarını görebildiler. Bunun yanı sıra “çeviklik” belki de organizasyonlar için bu dönemde hiç olmadığı kadar değerli oldu. Daha önce “İşin Geleceği”ni benimsemiş olan şirketler, operasyonlarını sürdürme ve bu sürece daha hızlı adapte olma noktasında daha hızlı aksiyon ve daha tatmin edici sonuçlar alabildiler.

Araştırma Türkiye’de ilk COVID-19 vakasının açıklanmasının ardından geçen 15 günlük süre içerisinde gerçekleştirildi. Farklı sektörler, departmanlar ve şehirlerden; farklı katılımcı profillerini kapsayan, oldukça geniş katılım ve heterojen bir çalışma gerçekleştirildi.

Şirketlerin evden / uzaktan çalışmaya geçme oranı

Araştırmanın ilk sorusu “Evden çalışma uygulamasına geçiş yaptınız mı?” oldu. Katılımcıların neredeyse yarısı, tüm çalışanlarının artık evden çalıştığını belirtirken; şirkette / sahada çalışmaya devam edenlerin oranının yüzde 10’un altında kaldığı görülüyor. Kısmi geçiş yapanların oranı da azımsanmayacak düzeyde: Yüzde 43,2…

Öte yandan, şehirler bazında yanıtlar ele alındığında; İstanbul’da bulunan şirketler diğer illerdeki şirketlere kıyasla daha hızlı bir adaptasyon örneği göstererek yüzde 52 oranında çalışanlarının tamamını evden çalışma uygulamasına geçirebilmiş. İstanbul’daki şirketlerin yüzde 45’i ise kısmi olarak veya belirlenen çalışan grubu bazında evden çalışma sistemine geçmiş. Bunun sebeplerinden biri, İstanbul’da evden çalışmaya daha elverişli sektörlerin ağırlıkta olması. İstanbul dışında kalan illerde ise yüzde 36’lık bir oranla çalışanların tamamı evden çalışmaya geçebilmişken, yüzde 23’ü halen şirkette, fabrikada veya sahada çalışmaya devam ediyor.

Evden çalışmaya en kolay geçen sektörler hangileri?

Türkiye genelinde sektör bazında uzaktan çalışma düzenine tüm çalışanlarıyla birlikte dahil olabilmiş sektörlerin başında yüzde 87,5 oranıyla Medya ve Reklam sektörü geliyor. Bunu yüzde 80,3 oranıyla Hizmet sektörü takip ediyor. Hizmet sektörünün bu ölçüde geçiş yapabilmesini tetikleyen nedenler arasında işin yapılış şekliyle birlikte devletin bu süreç için koymuş olduğu sınırlama ve kuralların da etkili olduğu göz ardı edilmemeli. Diğer ön plana çıkan sektörlerse Teknoloji ve E-Ticaret… Kısmi geçiş yapabilmiş sektörler arasında en fazla ön plana çıkanlar yüzde 80 oranıyla Gıda ve yüzde 75 oranıyla Finansal Kurumlar oldu. Geçiş yapma konusunda en büyük zorluğu yaşayan ve/veya halen geçiş yapamamış sektörlerin başında ise hepimizin tahmin edebileceği gibi Üretim/Sanayi geliyor. Kamuda da halen önemli ölçüde ofislerde çalışan personel oranı görülüyor.

Uzaktan çalışmaya en rahat geçişi hukuk departmanı yaptı

Evden çalışmaya geçişi etkileyen en önemli parametrelerden biri de; sektörden ziyade yapılan işin kendisi. Uzaktan çalışma sistemine tüm çalışanlarıyla geçiş yapabildiğini belirten departmanların başında yüzde 75 oranıyla Hukuk geliyor. Bunu Strateji/İş Geliştirme ve Bilgi Teknolojileri birimleri takip ediyor. Kısmi olarak veya belirlenen bir çalışan grubunun geçiş yapabildiğini belirten departmanlar arasında yüzde 83,3 ile İdari İşler göze çarpıyor. Bunu ise yüzde 53,3 oranıyla Tedarik Zinciri ve Üretim Birimleri takip ediyor. Pazarlama ve Mali İşler fonksiyonlarında halen çalışanların yüzde 10’undan fazlasının sahada faal olduklarını görüyoruz.

Salgın öncesinde evden ya da uzaktan çalışma uygulamaları ne denli yaygındı?

Araştırma kapsamında sorulan “Covid-19 salgını öncesinde yaygın ve yerleşmiş bir evden çalışma uygulamanız bulunmakta mıydı?” sorusuna verilen yanıtlar, aslında bu zorlu sınav öncesinde evden / uzaktan çalışmanın şirketler arasında pek de yaygın olmadığını gösteriyor. Şirketlerin dörtte üçünün bu soruya yanıtları “Hayır” oldu.

Şirketlerin evden / uzaktan çalışmaya geçiş hızı

Uzaktan çalışma sistemine geçmek kadar bu geçişi ne kadar hızlı yapabildiğimiz de önemli. “Evden çalışma uygulamasına yeteri kadar hızlı geçiş yaptığınızı düşünüyor musunuz?” sorusuna katılımcıların verdikleri cevaplara bakıldığında; Türkiye genelinde her dört kurumdan üçü, evden çalışma uygulamasına yeteri kadar hızlı geçiş yaptığını düşünüyor. Oysa bir önceki soru olan “Covid-19 salgını öncesinde yaygın ve yerleşmiş bir evden çalışma uygulamanız bulunmakta mıydı?” sorusunun yanıtı büyük oranda “Hayır” idi. Buna rağmen bu kriz karşısında çok da hazırlıksız yakalandığımız söylenemez. Bu sonuç, aslında şirketlerin dijitalleşmede son yıllarda önemli mesafe kat ettiğini, iş yapış şekilleri ve politika-prosedür-süreç anlamında kendilerini geliştirdiklerini ve karar-aksiyon almada çevik olduklarını gösteriyor.

Evden / uzaktan çalışmaya geçişte şirketler neden zorlanıyor?

Araştırmada en önemli soru belki de “Evden çalışma konusunda şirketinizi en çok zorlayan hangisidir?” sorusu… Katılımcılar, bunun sebebini açık ara “Kültür ve Alışkanlıklar” olarak (yüzde 43) gösteriyor.

Adaptasyon sürecinde şirketleri en çok zorlayan diğer üç ana unsur (Organizasyonel Yapılanma, Müşteri Beklentileri ve Teknoloji Altyapısı) ise sebep olarak neredeyse eşit ağırlıkta. Bu dört temel sebep arasında, Teknoloji Altyapısı en geri planda kalıyor. Bu da son yıllarda bu alanda gerçekleştirilmiş yatırımların meyvelerini verdiği gösteriyor.

Uzaktan çalışma modeline geçişte en çok zorlanılan konunun “Kültür ve Alışkanlıklar” olduğunu belirten sektörlerin başında yüzde 83,3 ile Holdingler geliyor. Bunu yüzde 66,7 ile Enerji sektörü takip ediyor. Özellikle hiyerarşik organizasyon yapılarında bu faktör ön plana çıkıyor. Müşteri beklentileri noktasında zorluk yaşayan sektörler arasında ise Hizmet sektörü en çok göze çarpan sektör. Organizasyonel yapılanmanın zorluk yarattığı sektörler arasında Dayanıklı Tüketim Malları ve Kamu ilk sıradalar. Teknoloji Altyapısı ile ilgili en büyük zorluğu yaşayan sektör ise Finansal Kurumlar. Burada belki de en ilginç veriler, Lojistik sektörüne ait. Zira genel tabloda bir numarada yer alan faktör olan Kültür ve Alışkanlıklar, bu sektör için son sırada ve diğer faktörler eşit ağırlıkta…

“Kültür ve Alışkanlıklar” nedeniyle en çok zorlanan departmanlar İnsan Kaynakları ve Satış

Evden çalışma uygulamasında Kültür ve Alışkanlıklar noktasında en çok zorlanan departmanların sürekli hareket halinde olmanın verdiği enerji ile beslenen İnsan Kaynakları ve Satış olduğu görülüyor. Bunu yine yüksek bir oran ile Bilgi Teknolojileri, Hukuk ve İdari İşler takip ediyor. Kurum içi hiyerarşide yüksek pozisyonlardaki iç müşteriler ile yoğun mesai harcadıkları için; Müşteri Beklentileri açısından diğerlerine kıyasla en çok Strateji/İş Geliştirme departmanı zorlanıyor. Tedarik Zinciri ve Üretim için dağıtık iş yapış şekilleri nedeni ile Organizasyonel Yapılanma, daha çok sahada çalışmaya göre altyapısını kurmuş İç Denetim için ise Teknoloji Altyapısı zorluk yaşanan noktalarda öne çıkıyor.

Evden / uzaktan çalışma sisteminin iş süreçlerine ve verimliliğe etkileri ne yönde?

Uzaktan çalışma sistemine geçmek kadar bu süreci verimli devam ettirmek de önemli. “Evden çalışmak iş süreçlerinizi / verimliliğinizi nasıl etkilemektedir?” sorusuna katılımcıların verdikleri cevaplara bakıldığında; Türkiye genelinde bu çalışma şeklinin verimliliğe olumlu etkisi azımsanmayacak kadar fazla (yüzde 38,2). Tabii ki ilk iki haftadaki deneyimler biraz da alışma dönemi olarak kabul edilebilir. Zaman içerisinde, ilk etapta zorlanan firmaların / kişilerin de görüşlerinin olumluya evrilmesini bekleyebiliriz.

Evden çalışmanın olumlu yanı yolda zaman kaybetmemek

Anket katılımcılarının uzaktan çalışmanın verimliliği olumlu etkilediğini belirterek paylaştıkları bireysel yorumlar arasında en dikkat çekici noktalar yolda kaybedilen zamanın olmaması (zaman kazanımı)… Yapılan toplantı sayısının azalmış olması dolayısıyla bireysel odaklanma gerektiren işlerin daha rahat yapılıyor olması, ofis gürültüsü, bölünme olmadan çalışabilme ve çalışma ortamında sağlanan rahatlığın verime olan etkisi de verilen diğer yanıtlar arasında yer alıyor. Katılımcıların yorumlarına göre uzaktan çalışmanın yarattığı olumsuz etkiler arasında ise konsantrasyon eksikliği, bu tarz bir iş yapış şekline alışık olmamaktan kaynaklı motivasyon düşüklüğü, sürdürülebilirlik açısından durumun belirsizliği yani temel olarak Kültür ve Alışkanlıklar altında değerlendirilebilecek sebepler geliyor.

Sektör bazında verimliliğe etkilerine bakıldığındaysa Enerji sektörünün olumlu anlamda etkilendiği buna karşın bilhassa Lojistik, İnşaat, Eğitim ve Kamu sektörlerinin uzaktan çalışmada verimlilik adına olumsuz anlamda etkilendiği göze çarpıyor.

Evden çalışmada verimliliği en çok düşen departmanlar: İdari İşler ile Tedarik Zinciri ve Üretim  

Yanıtları departmanlar özelinde değerlendirecek olursak, İç Denetim, Bilgi Teknolojileri, Mali İşler ve Pazarlama verimlilik açısından bu gelişmeden olumlu anlamda etkilendi. Olumsuz etkilenen departmanların başında ise İdari İşler ile Tedarik Zinciri ve Üretim geliyor. Hukuk ve İnsan Kaynakları birimleri ise bu süreçte verimlilik açısından olumlu veya olumsuz etkilenmedi.

Evden çalışma sistemi salgın sonrasında daha fazla uygulanmalı mı?

Araştırmanın son sorusu olan “Koronavirüs salgını sonrasında evden çalışma şirketinizde daha fazla uygulanmalı mı?” sorusuna yüzde 72,9 ile büyük bir çoğunluk “Evet” yanıtını verdi. Daha önceki sorulara verilen yanıtların bazılarını tekrar hatırlarsak; hızlı geçiş yapabilen şirketlerin oranı dörtte üçtü… Bu durum kendimize güvenimizi getirmiş olmalı. İş süreçleri ve verimliliğe olumsuz bir etkisi olduğunu düşünen şirketlerin oranı ise dörtte biri ancak buluyor. Yani genel olarak durumdan “memnun” sayılırız. Koşullar böyle olunca, mevcutta bu yaygın uygulamayı benimsemiş şirket oranının da dörtte bir olduğu düşünülürse; “Neden biz de artık bunu (daha sık) uygulamayalım?” diye kendimize sormamız gayet doğal. Şirketlerin yüzde 10’u ise şu an “bekle gör” modundalar.

En çok İdari İşler departmanı salgın sonrasında evden çalışmaya sıcak bakmıyor

Departman bazında bakıldığında; İç Denetim, Mali işler, Bilgi Teknolojileri, Satış, İnsan Kaynakları ve Pazarlama departmanları çoğunluk olarak salgın sonrasında da uzaktan/evden çalışma uygulamasının devam etmesini benimsiyor. İdari İşler departmanı açısından ise katılımcıların üçte ikisi çalışanlarının uzaktan/evden çalışmasına sıcak bakmıyor. Yapılan işlerin detayı düşünüldüğünde, bu gayet anlaşılır bir cevap. Onu izleyen Tedarik Zinciri ve Üretim fonksiyonunda da, üçte birlik bir oran bu iş yapış şekli modeline olumsuz bakıyor. Büyük olasılıkla Endüstri 4.0 ve teknolojideki baş döndüren gelişmeler; normalde daha yüksek olmasını bekleyebileceğimiz bu oranı daha aşağı bir seviyeye çekiyor.