Türkiye’nin gençlik paradoksu: Göçmen olmak mı, göçmen karşıtı olmak mı?

Bugünlerde sadece Türkiye siyasetine değil, tüm dünya siyasetine en çok damga vuran konulardan biri göçmenler. İster ekonomik ister siyasi, ister iklim krizi gibi herkesi etkileyen nedenlerden kaynaklansın, göçmenlik meselesi küresel ölçekte günlük hayatımızın ilk gündem maddelerinden birini oluşturuyor.

Hem Kuzey Amerika’da hem de Batı Avrupa toplumlarında mevcut göçmen nüfusu oldukça önemli bir yer tutuyor. Örneğin, bugün Z kuşağı olarak tanımlanan genç ve genç yetişkinler,  toplumsal çeşitliliğin en belirgin olduğu kuşak olarak karşımıza çıkıyor (1). Bunun da ötesinde, özellikle yaşlanan Avrupa, hem mevcut ekonominin çarklarını döndürmek hem de nüfusunu yenilemek için yeni göçmenlere ihtiyaç duyuyor.

Göçmenler, hem ihtiyaç duyulan hem de istenmeyen bir nüfus grubu olarak görülüyor. Göçmen talep eden ülkeler, kendi ihtiyaçları doğrultusunda seçici politikalarla yeni göçmenlere yeşil ışık yakıyorlar.

En son yapılan seçimlerde de gördüğümüz gibi yeni bir demokrasi anlayışı Batı toplumlarını şekillendiriyor. Bu tablo içinde, göçmenlik meselesi rekabetçi otoriter demokrasilerin doğuşundaki ve güç kazanmasındaki en önemli toplumsal nedenlerden biri.

Göçmenlik konusu ülkemizdeki gençlerin de hayatını ve düşünce yapısını derinden etkiliyor ve şekillendiriyor.

Türkiye’de genç olmak

Ülkemiz nüfusunun yaklaşık yüzde 15’ini oluşturan 15–24 yaş grubu gençler ilk bakışta Türkiye’de yaşamaktan memnun görünüyorlar (2).

2024 yılında Sia Insight tarafından gerçekleştirilen Gençlik Araştırması, gençlerin büyük bir çoğunluğunun Türkiye’de yaşamaktan memnun olduğunu gösteriyor. Ancak, birçok alanda olduğu gibi, bu alanda da gençlerin ilk değerlendirmelerini olduğu gibi kabul etmemek ve değerlendirmeyi aşama aşama ele almak gerekiyor.

Gençlere bu alanda bir soru yöneltildiğinde, gençlerin yüzde 82’si Türkiye’de yaşamaktan memnun olduğunu belirtiyor. Bu oran yedi sene öncesine göre yedi puan artmış durumda. Ancak, memnun olduğunu belirten bu gençlere yakından baktığımızda, ülkede yaşamaktan çok memnun olanların oranının yüzde 19’dan yüzde 4’e düştüğünü ve memnun olanların da  yüzde 56’dan yüzde 78’e yükseldiğini görüyoruz.

Bu niteliksel dönüşümün dışında, kimlerin ülkede yaşamaktan daha memnun olduğuna baktığımızda, erkeklerden ziyade genç kadınların, 20–24 yaş grubundan çok 15-19 yaş grubunun Türkiye’de yaşamaktan memnun olduğunu tespit ediyoruz. Memnuniyet oranının en düşük gözlendiği kitle ise hem okuyan hem de çalışan gençler.

15–24 yaş grubu gençlerin ülkedeki yaşamdan duydukları memnuniyeti karşılaştırmalı bir boyutta değerlendirdiğimizde, gençlerin ülkeye bakışı çok daha net bir görüntüye ulaşıyor.

Türkiye’deki yaşam koşullarını Avrupa, ABD ve Orta Doğu ülkeleri ile kıyaslayan gençler arasında Türkiye’deki hayat koşullarının bu ülkelerden daha iyi olduğuna inananların oranı yedi sene öncesine benzer bir düzeyde bulunuyor. Buna karşın, gençlerin yüzde 38’i Türkiye’nin ABD’ye, yüzde 36’sı Avrupa’ya ve yüzde 12’si de Orta Doğu’ya kıyasla daha kötü koşullara sahip olduğunu düşünüyor ve bu oranlar yükselmiş bulunuyor.

Yurt dışında göçmen olmak

Türkiye’deki yaşam koşulları ve geleceğe dair kaygıların bir sonucu olarak, ülkemizdeki gençlerin yüzde 30’u yurt dışında yaşamak istiyor. Gençlerin üçte birinin geleceğini yurt dışında kurmak istemesi herhangi bir ülke için çok önemli bir oran.

Ülkemizden gitmeyi düşünenlerin profiline baktığımızda, bunların çoğunlukla erkeklerden ve 20–24 yaş grubu gençlerden oluştuğunu görüyoruz. Özellikle hem okuyan hem de çalışan gençler ile orta alt ve alt sosyo-ekonomik sınıf mensupları bu alanda öne çıkıyor.

Gençlerin yurt dışına gitme isteğinin en önemli nedenleri, para kazanmak ve yurt dışında eğitim almak. Üst ve orta üst sosyo-ekonomik sınıfa mensup gençler eğitim amacıyla ve orta alt ve alt sosyo-ekonomik sınıf mensubu gençler de çalışmak ve para kazanmak için yurt dışında yaşamayı önemli bir seçenek olarak değerlendiriyor.  

Gençler farklı motivasyonlarla yurt dışında yeni bir yaşama başlamayı arzu etseler de  yurt dışında göçmen olacaklarını bilmek onları tedirgin ediyor. Çeşitli nedenlerle yurt dışına gitmek isteyen gençlerin yaklaşık yarısı, göçmen olacağı düşüncesinden dolayı tedirginlik hissediyor. Göçmen olmaktan en çok çekinenler üst ve orta üst sosyo-ekonomik sınıf mensubu gençlerken, en az kaygı duyanlar da orta alt ve alt sınıf mensubu gençler. Bu gençler adeta “daha fazla kaybedecek neyimiz var” ruh haliyle yeni bir başlangıca daha sıcak bakıyorlar.

Türkiye’de göçmen olmak

Türkiye’de gençlerin yurt dışına gitme eğilimlerini yavaşlatan en önemli faktörlerden biri olan göçmen olma endişesi büyük ölçüde Türkiye’deki göçmenlere ve mültecilere yönelik bakış açısından besleniyor.  

Genel olarak Türkiye’de toplumun mültecilerden ve göçmenlerden hoşnut olmadığı, mülteci karşıtlığının son derece yaygın olduğu bir sır değil. Türkiye’nin karşı karşıya olduğu sorunları ele alan araştırmalarda, mülteciler ve göçmenler genellikle ilk dört sorun arasında yer alıyor.  

Türkiye’nin genç nüfusu da genel toplum eğilimlerine benzer şekilde mültecilere ve göçmenlere olumsuz bakıyor ve onları bu topraklarda istemiyor. Örneğin, gençlerin üçte ikisi, Türkiye’nin hiçbir koşulda Suriyeli mülteci ve göçmen kabul etmemesi gerektiğine inanıyor. Bu oran yedi yıl önce her on gençten dördüyle sınırlıydı.

Gençler arasındaki mülteci ve göçmen karşıtlığı, kendini en belirgin şekilde yükselen milliyetçi ideolojide gösteriyor.  

Bugün gençler arasında en yaygın dört siyasi kimlik sırasıyla milliyetçilik, Atatürkçülük, muhafazakârlık ve İslamcılık. Bu kimlikler arasında Atatürkçülük eski gücünü korurken, milliyetçilik ve muhafazakârlık yükselen ideolojiler arasında yer alıyor. İslamcılık önceki yıllardaki kadar popüler değil.

Ülkenin yarınları için

Gençler arasında yaygın olan yurt dışına gitme arzusu şüphesiz bu ülkenin yarınları adına ciddi sorunlara işaret ediyor.

Gençlerin ülkeleriyle kurdukları aidiyet bağlarının zayıflaması özellikle ülkemizin geleceğini inşa eden gençler arasında eğitimli ve nitelikli nüfusun yurt dışına yönelmesi ve kaybedilmesi anlamına geliyor.

Yoksullaşma sadece ekonomik bir gerçeklik değil; genç nüfusun ülke dışına yönelmesi de aslında karşı karşıya olduğumuz başka tür bir yoksullaşmayı gösteriyor.  

Ülke içindeki genç nüfusun yurt dışına yönelmesi özellikle bizim gibi yaşlanan bir ülkede yaş dağılımının daha da dengesizleşmesine ve uzun dönemde her sektörde iş gücü kaybına neden olacaktır. Bu durum çalışan nüfusun azalmasına ve beraberinde her türden işgücündeki nitelik kaybına yol açabilir.

Ülkenin yetenek havuzundaki kayıplar toplumun kendini yeniden üretmesinin önündeki en büyük engellerden biri olacaktır. Üstelik bu kayıplar sosyo-ekonomik eşitsizlikleri derinleştirebilir ve yeni sosyal sorunlara neden olabilir.

Gençlerin ülke içinde kalmasını sağlayacak ortamın en kısa sürede yaratılması ülkemizin refahı ve istikrarı için bir zorunluluk haline gelmiştir. Gençlerin bu konudaki talepleri de son derece net. Önemli olan, bu taleplere kulak vererek uygun toplumsal koşulları yaratmaktır.

***

(1)Annie E. Casey Foundation. 2023. What Does Statistics Say About Gen Z? https://www.aecf.org/blog/generation-z-statistics

(2) Karahasan, Fatoş. 2024. Türkiye’de Genç Olmak: 2017 – 2024 Sia Insight Türkiye Gençlik Araştırması. İstanbul: CEO Plus.

Hüseyin Tapınç yazdı: Türkiye yaşlanıyor, fırsat penceresi kapanıyor!